Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri illerini kapsayan TRB2 bölgesi, son on yılda Türkiye’nin ekonomik göstergeleriyle kıyaslandığında, işsizlik sorununun en kalıcı yaşandığı bölgelerden biri olarak öne çıkıyor. Tarım ve hayvancılık gibi mevsimsel gelir kaynaklarına dayalı ekonomi, genç iş gücünün göçü, yatırım eksikliği ve doğal afetlerin etkisiyle bölge, 2014’ten bu yana işsizlikte Türkiye ortalamasının üzerinde seyrediyor.
2014’ten 2024’e: Her Yıl Türkiye’nin Üzerinde Bir İşsizlik Gerçeği
TÜİK verilerine göre, TRB2 bölgesindeki işsizlik oranı 2014’te %12,1 iken, bu oran Türkiye genelinde %9,9 olarak kayıtlara geçti. Takip eden yıllarda da makas daha da açıldı. Özellikle 2018 ve 2019 yıllarında TRB2’de işsizlik sırasıyla %15 ve %16,5 olarak ölçülürken, Türkiye genelindeki oranlar %11 ve %13,7 oldu. 2024 yılı için hazırlanan öncü tahminlerde ise, TRB2 işsizliği %13 seviyelerinde, Türkiye ortalaması ise %8,5 düzeyinde.
| Yıl | TRB2 (%) | Türkiye (%) | Fark |
|---|---|---|---|
| 2014 | 12,1 | 9,9 | +2,2 |
| 2015 | 13,4 | 10,3 | +3,1 |
| 2016 | 14,7 | 10,9 | +3,8 |
| 2017 | 14,2 | 10,8 | +3,4 |
| 2018 | 15,0 | 11,0 | +4,0 |
| 2019 | 16,5 | 13,7 | +2,8 |
| 2020 | 15,8 | 13,1 | +2,7 |
| 2021 | 14,3 | 12,0 | +2,3 |
| 2022 | 12,9 | 10,4 | +2,5 |
| 2023 | 11,7 | 9,7 | +2,0 |
| 2024* | ~8,5 | ~11,4 | ~+2,9 |
*2024 verisi TRB2 için Temmuz ayı ön verilerine dayalı tahminidir.
İşsizlikteki Yüksekliğin Temel Nedenleri
1. Ekonomik Yapının Dar Katmanlılığı
TRB2 bölgesinde hâkim olan ekonomik faaliyetler tarım ve hayvancılıkla sınırlı. Bu alanlar, mevsimsel istihdam sağladığı için yılın büyük bölümünde kayıt dışılık ve geçici gelir sorunlarına neden oluyor. Sanayi yatırımları oldukça sınırlı ve bu da kalıcı iş olanaklarının önünü kesiyor.
2. Göç ve Demografik Baskı
Bölgedeki genç nüfusun iş bulmak için Batı illerine göç etmesi, bölgedeki iş gücü piyasasında hem nitelikli iş gücü açığı yaratıyor hem de demografik yapının dengesini bozuyor. Göç eden gençlerin yerine yaşlı nüfus kalıyor; bu da aktif istihdam oranlarını etkiliyor.
3. Güvenlik ve Yatırım İklimi
2015-2017 yılları arasında yaşanan güvenlik sorunları, bölgede yatırımların yavaşlamasına ve birçok sektörün geri çekilmesine neden oldu. Bu durum özellikle özel sektör kaynaklı istihdamı olumsuz etkiledi.
4. Eğitim-İstihdam Uyumsuzluğu
Üniversite mezunlarının bölgede yeterli iş olanakları bulamaması, “diplomalı işsizlik” olgusunu TRB2 özelinde derinleştiriyor. Mezunlar ya işsiz kalıyor ya da eğitim seviyesinin altında işler yapmak zorunda kalıyor.
5. Depremler ve Afetlerin Etkisi
2023 yılında gerçekleşen depremler, özellikle hizmet sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde geçici kapanmalara ve iş kayıplarına neden oldu. Bu durum da 2023 yılında beklenen iyileşmeyi sınırladı.
Kalkınma İçin Neler Yapılabilir?
Uzmanlara göre, TRB2 bölgesinde işsizliğin düşürülmesi için klasik istihdam politikalarının ötesine geçilmesi gerekiyor. Bölgeye özel çözümler arasında şu başlıklar öne çıkıyor:
- Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri Kurulmalı: Hammaddenin yerinde işlenmesi, hem üreticiye hem istihdama katkı sağlar.
- Sınır Ticareti Geliştirilmeli: İran ve Irak gibi sınır komşularıyla daha organize ticaret yapıları kurulmalı.
- Turizm Potansiyeli Kullanılmalı: Van Gölü, tarihi yapılar, yaylalar ve doğa turizmi desteklenmeli.
- Meslek Edindirme Programları Yaygınlaştırılmalı: Özellikle kadınlar ve gençler için yerel ihtiyaçlara uygun meslek kursları açılmalı.
Sonuç: Görünen Tablo, Derinleşen Sorun
TRB2 bölgesi, 10 yıldır istihdam anlamında ülkenin gerisinde seyrediyor. Türkiye ortalamasına göre her yıl daha yüksek oranlarla seyreden işsizlik, artık sadece ekonomik değil; sosyolojik ve demografik bir mesele haline gelmiş durumda.
Yapısal reformlar yapılmadığı sürece, bu bölgelerde işsizlik oranlarının düşmesi oldukça zor. Ancak bölgenin potansiyelini açığa çıkaracak projelerle, TRB2 yeniden kalkınmanın öncü bölgelerinden biri olabilir.
Haber: Mehmet KOÇ
Veri Analizi: TÜİK, DİSK-AR, TEPAV
